Σωκράτης και Ηθική

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να επιζητά τη γνώση και να μην έχει έρθει σε κάποια επαφή με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Η μελέτη των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων δεν εξασκεί μόνο το μυαλό και τον χαρακτήρα, αλλά και την ψυχή. Ίσως, αυτό το τελευταίο στοιχείο να διαφοροποιεί τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους από όλους τους μετέπειτα.

Ο Πρώτος Κρίκος μιας Αλυσίδας Μεγάλων Προσωπικοτήτων

Ο Σωκράτης (469-399 π.Χ.) αποτέλεσε τον αρχικό κρίκο μιας αλυσίδας σπουδαίων ανθρώπων που είχαν τη σχέση δασκάλου/μαθητή. Πιο συγκεκριμένα, ο Σωκράτης είχε μαθητή τον Πλάτωνα, ο Πλάτωνας τον Αριστοτέλη, και ο Αριστοτέλης τον Μέγα Αλέξανδρο. Μία σειρά μεγάλων αντρών που με τη διδασκαλία και το έργο τους λάξευσαν τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται σήμερα όλος ο Δυτικός Πολιτισμός. Σημειώνεται ότι ο Σωκράτης εισήγαγε τη ‘μαιευτική μέθοδο’ ενώ ήταν και ο πρώτος θεωρητικός που μίλησε για την ύπαρξη ενός και μόνο θεού. Οι Έλληνες φιλόσοφοι πριν από τον Σωκράτη ταυτοποιούνται ως Προσωκρατικοί, γεγονός που αναδεικνύει τη σημασία του ατόμου αυτού.

Ποιος ήταν ο Σωκράτης

O Σωκράτης γεννήθηκε στον δήμο Αλωπεκής των Αθηνών το 469 π.χ. με πατέρα έναν γλύπτη που ονομαζόταν Σωφρονίσκος και μητέρα μια μαία που ονομαζόταν Φαιναρέτη. Λέγεται ότι είχε δάσκαλο τον Αρχέλαο, ο οποίος ήταν μαθητής του γνωστού φιλοσόφου Αναξαγόρα. Αργότερα, και πριν ασχοληθεί με τη φιλοσοφία, δίδασκε αστρονομία και ρητορική. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, υπηρέτησε την πόλη των Αθηνών ως οπλίτης. Συνολικά, έζησε 70 χρόνια σεμνά και ταπεινά, μακριά από κάθε υλική απόλαυση. Δεν πήρε ποτέ χρήματα από τους μαθητές του, ούτε ακόμα από αυτούς που ήταν αριστοκράτες και ήθελαν από μόνοι τους να τον ενισχύσουν. Αν είχε ένα όραμα, αυτό ήταν να μεταλαμπαδεύσει κάποιες ανώτερες ιδέες στις επόμενες γενιές των ανθρώπων. Σημειώνεται ότι ο Σωκράτης δήλωνε πολίτης του κόσμου, και όχι πολίτης των Αθηνών ή της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Σωκράτης πίστευε ότι σκοπός της ζωής είναι η γνώση της αρετής με υποπροϊόντα της αρετής τη δικαιοσύνη και την ανδρεία. Όμως, όπως συμβαίνει με πολλούς ‘ευεργέτες’ αυτής της χώρας, δεν πρόλαβε να πεθάνει από φυσικό θάνατο. Το 399 π.Χ. διατυπώθηκαν κατηγορίες εναντίων του για διαφθορά των νέων και προσβολή των θεών και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Σωκράτης υποστήριξε τότε ότι οι κατήγοροι μου μπορούν να με σκοτώσουν, αλλά όχι να με βλάψουν.

Πώς ο Αριστοφάνης αδίκησε τον Σωκράτη εν ζωή και τον δικαίωσε άθελα του μετά θάνατον

Ο Αριστοφάνης στο έργο του ‘Νεφέλες’ (423 π.Χ.) διακωμώδησε τον Σωκράτη, παρουσιάζοντας τον ως έναν γραφικό υπερόπτη και αρνητή των παραδοσιακών αξιών της εποχής. Υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν τον Αριστοφάνη ως συνυπεύθυνο στη μετέπειτα καταδίκη του Σωκράτη. Σε έναν βαθμό ίσως να έχουν δίκιο. Ένα όμως είναι το σίγουρο, ότι αφενός η ιστορία δικαίωσε τον Σωκράτη, και αφετέρου ο Αριστοφάνης έγινε άθελα του προπομπός των ιδεών του μεγάλου ηθικού φιλοσόφου. Συνεπώς, τον αδίκησε εν ζωή, για να τον δικαιώσει μετά θάνατον.

Καταγραφές της Διδασκαλίας του Σωκράτη

Ο Σωκράτης δεν έγραψε βιβλία, και οι αναφορές που έχουμε για αυτόν σήμερα προέρχονται κυρίως από κείμενα του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα και του Αριστοτέλη. Κείμενα στα οποία ο Σωκράτης αναλύει διάφορα ζητήματα με τους μαθητές του, βάσει της διαλεκτικής μεθόδου.

Ο Μορφωμένος Άνθρωπος για τον Σωκράτη

Οι διδασκαλίες του Σωκράτη είναι τόσες όσες οι σταγόνες σε ένα φλιτζάνι νερό. Καλύτερα λοιπόν, αντί να καταγραφούν κάποιες σκόρπιες διδασκαλίες του, να αναφερθεί το πώς ο Σωκράτης περιγράφει τον μορφωμένο άνθρωπο με πολύ ωραία και κατανοητά λόγια:

«Ποιους ανθρώπους λοιπόν θεωρώ μορφωμένους;…

1. Πρώτα απ’ όλους αυτούς που ελέγχουν δυσάρεστες καταστάσεις , αντί να ελέγχονται από αυτές

2. Αυτούς που αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και λογική

3. Αυτούς που είναι έντιμοι σε όλες τους τις συνδιαλλαγές

4. Αυτούς που αντιμετωπίζουν γεγονότα δυσάρεστα και ανθρώπους αντιπαθείς καλοπροαίρετα

5. Αυτούς που ελέγχουν τις απολαύσεις τους

6. Αυτούς που δεν νικήθηκαν από τις ατυχίες και τις αποτυχίες τους

7. Τελικά, αυτούς που δεν έχουν φθαρεί από τις επιτυχίες και τη δόξα τους.»

Κάποια από τα Αποφθέγματα που Αποδίδονται στον Σωκράτη

Ακολουθούν κάποια από τα πολλά αποφθέγματα που αποδίδονται στον Σωκράτη, σε ελεύθερη μετάφραση πάντα:

Η Σημασία της Γνώσης στη Ζωή

Να γνωρίζεις ποιος πραγματικά είσαι.

Προτιμήστε τις γνώσεις από τον πλούτο, γιατί ενώ ο πλούτος είναι παροδικός, η γνώση είναι παντοτινή.

Η κατανόηση μιας ερώτησης είναι η μισή απάντηση.

Αληθινή σοφία είναι να αναγνωρίζεις ότι δεν ξέρεις τίποτα.

Δεν μπορώ να διδάξω τίποτα σε κανέναν, μπορώ μόνο να τον μάθω να σκέφτεται.

Μερικές φορές χτίζουμε τοίχους όχι για να κρατήσουν τους ανθρώπους έξω, αλλά για να δούμε ποιος ενδιαφέρεται αρκετά για να τους γκρεμίσει.

Το μυαλό είναι το παν, γινόμαστε τελικά ό,τι σκεφτόμαστε περισσότερο.

Ο Χαρακτήρας των Ανθρώπων

Αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, πρέπει πρώτα να μπορεί να αλλάξει τον ίδιο του τον εαυτό.

Όπως όσοι βαδίζουν στον ήλιο παρακολουθούνται από τη σκιά τους, έτσι όσοι δοξάζονται παρακολουθούνται από φθόνο.

Το να μιλάς άσχημα για κάποιον δεν είναι απλά παράπτωμα, αλλά ποτίζει επιπλέον με κακό την ψυχή σου.

Αν ένας γάιδαρος σε κλωτσήσει, δεν έχει νόημα να τον κλωτσήσεις και εσύ.

Να είσαι ευγενικός, κάθε άνθρωπος που συναντάς μάχεται μια σκληρή μάχη.

Είναι εξίσου λάθος να δίνεις σ’ αυτούς που δεν πρέπει με το να μη δίνεις σ’ αυτούς που πρέπει.

Ο πλουσιότερος είναι αυτός ο οποίος είναι ικανοποιημένος με όσο το δυνατόν λιγότερα.

Κανένα κακό δεν μπορεί να συμβεί στον καλό άνθρωπο, ούτε στη ζωή, ούτε στο θάνατό.

Οι Σχέσεις των Ανθρώπων

Δεν υπάρχει πιο πολύτιμο απόκτημα από έναν καλό και πιστό φίλο. 

Στην αληθινή φίλια δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του να δώσεις και να πάρεις.

Τα σπουδαία μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια μυαλά συζητούν τα γεγονότα, τα αδύναμα μυαλά συζητούν για τους άλλους.

Αν παντρευτείς μια καλή σύζυγο, θα γίνεις ευτυχισμένος. Αν παντρευτείς μια κακή, θα γίνεις φιλόσοφος.

Ο καλύτερος γάμος είναι μεταξύ μιας τυφλής γυναίκας και ενός κουφού άνδρα.

■ Γιώργος Πρωτονοτάριος για το FxStreet.gr

Περισσότερα: » Νίκος Καζαντζάκης | » Οδυσσέας Ελύτης | » Σίγκμουντ Φρόυντ | » Φρίντριχ Νίτσε | » Σουν Τσου

Πηγές:

• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%89%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%B7%CF%82
• https://www.olympia.gr/638342/ellada/o-sokratis-perigrafei-ton-morfomeno-a/